Zanieczyszczenie powietrza to jeden z największych problemów środowiskowych w Polsce. Smog, szczególnie w sezonie grzewczym, od lat wpływa negatywnie na zdrowie Polaków i jakość życia w wielu regionach kraju. Odpowiedzią na ten problem jest rządowy program „Czyste Powietrze”, którego celem jest poprawa efektywności energetycznej domów jednorodzinnych oraz redukcja emisji szkodliwych substancji do atmosfery. Od momentu uruchomienia w 2018 roku, program przeszedł liczne zmiany, a w ostatnim czasie został także „uszczelniony” – by skuteczniej trafiać do najbardziej potrzebujących i zapobiegać nadużyciom.
Główne cele programu
Program „Czyste Powietrze” ma na celu przede wszystkim:
- wymianę nieefektywnych źródeł ciepła na nowoczesne, ekologiczne systemy ogrzewania (np. pompy ciepła, kotły gazowe kondensacyjne, kotły na biomasę),
- poprawę izolacji termicznej budynków, np. poprzez docieplenie ścian, dachów czy wymianę okien i drzwi,
- redukcję emisji pyłów PM10 i PM2.5 oraz gazów cieplarnianych,
- zmniejszenie kosztów ogrzewania dla właścicieli domów jednorodzinnych.
Program skierowany jest do właścicieli i współwłaścicieli domów jednorodzinnych lub wydzielonych lokali mieszkalnych z własną księgą wieczystą.
Historia i rozwój programu
Start programu miał miejsce we wrześniu 2018 roku. Początkowo zakładano, że obejmie on nawet 4 miliony budynków, a jego całkowity budżet wyniesie ponad 100 miliardów złotych w ciągu dekady. Jednak początkowe lata funkcjonowania programu spotkały się z krytyką – zarzucano mu skomplikowane procedury, długie terminy rozpatrywania wniosków oraz niską dostępność dla osób o niższych dochodach.
W odpowiedzi na te uwagi, w kolejnych latach wprowadzano modyfikacje:
- uproszczono procedury aplikacyjne,
- wprowadzono trzy poziomy dofinansowania, zależne od dochodów,
- uruchomiono współpracę z bankami i samorządami,
- uruchomiono usługę „Czyste Powietrze Plus” – z możliwością wypłaty zaliczki przed rozpoczęciem inwestycji.
Dzięki współpracy z samorządami powstały punkty konsultacyjno-informacyjne Programu „Czyste Powietrze”, w których mieszkańcy mogą uzyskać darmową pomoc przy aplikowaniu do programu oraz w rozliczeniu inwestycji, a przede wszystkim zaczerpnąć rzetelnych informacji.
Stowarzyszenie Rozwoju Innowacyjności Energetycznej podjęło współpracę z samorządami, dzięki której uruchomiono od 1 sierpnia 2021 roku punkty konsultacyjno-informacyjne w czterech gminach. Z czasem chęć nawiązania współpracy zgłaszały kolejne Gminy. Obecnie pracownicy Stowarzyszenia prowadzą punkty konsultacyjno-informacyjne w 8 gminach z powiatu zgorzeleckiego i lubańskiego, do których serdecznie zapraszamy zainteresowanych.
Uszczelnienie programu – co się zmieniło?
W listopadzie 2024 roku Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zdecydował się na wstrzymanie naboru wniosków o dofinansowania i uszczelnienie programu, w odpowiedzi na sygnały o możliwych nadużyciach i nieefektywnym wykorzystaniu środków.
Program „Czyste Powietrze” w najnowszej odsłonie ruszył 31 marca 2025 roku. Dzięki reformie programu ukierunkowano pomoc na osoby szczególnie narażone na ubóstwo energetyczne, uszczelniono zasady dofinansowań, wzmocniono rolę gmin przez powierzenie im roli operatorów.
Najważniejsze zmiany w najnowszej odsłonie:
- Potwierdzenie standardu energetycznego domu przed i po inwestycji.
- Wyższe progi dochodowe uprawniające do podwyższonego i najwyższego dofinansowania.
- Najwyższe dofinansowanie uzależnione od dochodów oraz standardu energetycznego budynku.
- Racjonalizacja wydatków – maksymalne kwoty dotacji w poszczególnych rodzajach kosztów kwalifikowanych, w tym limity dotacji jednostkowych na m2 powierzchni ocieplenia.
- Bezpłatna pomoc operatora – od momentu podjęcia decyzji o inwestycji aż po jej rozliczenie.
- Zmiana zasad kwalifikacji urządzeń grzewczych – dofinansowanie przysługuje tylko na urządzenia z listy Zielonych Urządzeń i Materiałów (ZUM), spełniające określone standardy efektywności i emisji.
Celem tych zmian jest nie tylko większa transparentność, ale też efektywniejsze wykorzystywanie środków publicznych. Program ma trafiać głównie do tych, którzy rzeczywiście potrzebują wsparcia.
Progi dochodowe
Dofinansowanie jest dostępne dla osób fizycznych spełniających określone kryteria dochodowe.
- Podstawowa dotacja wynosi do 40% kosztów kwalifikowanych netto (bez VAT) i jest dla tych, których roczny dochód nie przekracza 135 000 zł.
- Podwyższona dotacja jest do 70% kosztów kwalifikowanych netto (bez VAT) i obowiązuje przy miesięcznym dochodzie do 2 250 zł na osobę lub 3 150 zł w gospodarstwach jednoosobowych. Roczny przychód z tytułu prowadzenia przez wnioskodawcę lub
małżonka wnioskodawcy działalności gospodarczej może wynosić maksymalnie czterdziestokrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę.
- Najwyższe dofinansowanie to nawet 100 proc. kosztów netto inwestycji (bez VAT). Obowiązuje przy średnim miesięcznym dochodzie do 1 300 zł na osobę w gospodarstwach wieloosobowych lub 1 800 zł w gospodarstwie domowym jednoosobowym. Ponadto mogą je otrzymać osoby, które mają ustalone prawo do jednej z czterech form zasiłku – stałego, okresowego, rodzinnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego. Roczny przychód z tytułu prowadzenia przez wnioskodawcę lub małżonka wnioskodawcy działalności gospodarczej może wynosić maksymalnie dwunastokrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę. Dofinansowanie w najwyższym progu przewidziane jest dla osób ubogich energetycznie, czyli dla właścicieli budynków lub lokali, w których zapotrzebowanie na energię użytkową do ogrzewania wynosi powyżej 140 kWh/m2 rocznie.
Program „Czyste Powietrze” to największe i najważniejsze narzędzie walki ze smogiem w Polsce. Choć jego początki były trudne, z biegiem lat przeszedł szereg zmian dostosowujących go do rzeczywistych potrzeb obywateli. Uszczelnienie programu w 2025 roku to kolejny krok w kierunku lepszego zarządzania środkami publicznymi i skuteczniejszego osiągania celów środowiskowych.